Ford’a ilk kapıyı Menderes açtı, ‘Çankaya bahçesi’ büyüme fitilini ateşledi

50’nci yılını kutlayan Ford Otosan’ın tarihi, devlet yöneticilerinin sanayi yatırımlarına her dönem sahip çıktıklarını ve desteklediklerini ortaya koydu. Koç Holding’in kurucusu Vehbi Koç’un montaj fabrikasını kurma girişimine ilk desteği 1956 yılında dönemin Başbakanı Adnan Menderes, Henry Ford II’ye yazdığı mektupla verirken, 9’uncu Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in 1998’de, “Fabrika için gerekirkse Çankaya’nın bayçesini veririm” sözleri Ford Otosan’a büyüme yolunu açtı.

Ford’a cesaret için

“Benim Adım Ford Otosan” kitabında yer alan anılara göre, Nisan 1956 tarihi Koç için özel bir önem taşıyor. Ford’un 34 yakın Doğu ülkesi bayileri arasında açtığı bir yarışmada Ankara Bayii olarak birincilik kazanan Vehbi Koç, Amerika’ya davet edilir. Bu yolculuğa çıkarken “Türkiye’de Ford Montaj Fabrikası” konulu raporu da yanına alan Koç, Başbakan Adnan Menderes’ten de bir mektup yazmasını rica eder. Koç, Ford’la Türkiye’de gerçekleştirmeyi istediği montaj tesisisinde hükümetin de arkasında olduğunu belirten bu mektubun, Ford tarafını cesaretlendireceğini düşünür.

Her türlü teşvik ve destek

Adnan Menderes, Henry Ford II’ye yazdığı 9 Ekim 1956 tarihli mektubunda, “Türkiye’nin ticaret ve sanayi alanında mümtaz bir kişisi” olarak Vehbi Koç’u takdim ederken, Ford’la ortak bir teşebbüse başlandığında Türk Hükümeti’nin yürürlükteki kanunlar çerçevesinde her türlü teşvik ve desteği sağlayacağına güvence verir. Bunu da şöyle ifade eder: “Belki de malumunuz olduğu veçhile, son seneler zarfında çıkarılmış bulunan kanunlar ve bilhassa Ecnebi Sermayeyi Teşvik Kanunu, yabancı sermayenin Türkiye’ye akışı için lüzumlu şeraiti ihdas etmiş, emniyet ve garanti altında sermaye yatırımları için gerekli zemin hazırlamıştır.”

2 yıl sonra anlaştılar

Bu mektuba 26 Kasım 1956 tarihli bir yanıt yazan Henry Ford II, Vehbi Koç ve arkadaşları tarafından kurulacak bir montaj tesisinde Ford Motor Company’nin önemli bir rol oynacağını belirtirken, mektupta bu tesisin başarısıyla çalışmasında tarafları memnun edecek teklifin Vehbi Koç tarafından hükümetin onayına sunulacağı beklentisi de yer alır. Ancak bu mektuplaşmanın üzerinden 2 yıl geçtikten sonra 1958 yılı sonunda bir prensip anlaşması sağlanır.

Aradan geçen yıllarda Ford ile Otosan işbirliği büyür, Ford Otosan’a ortak olur, birbiri ardına pek çok yatırım yapılır. Ford Otosan tarihinde dönüm noktası olan yıllardan biri de 1998 yılı olur. Ford o yıl sadece Ford Otosan’ın üreteceği yeni küçük ticari araç için bir fabrika yeri aramaktadır. Ancak arsa bulmak sorun olur. Sonunda kapanmak üzere olan Seka’nın Gölcük’teki arazine karar kılınır. Dönemin Başbakan’ı Mesut Yılmaz arsanın tahsis edileceğini söyler ancak, Koç’un arsanın üzerine konmak istediği yönünde söylentiler çıkar.

Çankaya’nın bahçesi

Bir sürü zorlu uğraşın sonunda, Mesut Yılmaz başkanlığındaki hükümet, arsanın Ford Otosan’a bedelsiz olarak verilmesini sağlayacak Bakanlar Kurulu Kararını’nı çıkarır. Ford Otosan bunun karşılığında Kocaeli il sınırları içinde okul, hastane ve sosyal altyapı yatırımları yapacaktır. Sonuçta 1600 dönümlük arsanın tapusu alınır ama Bakanlar Kurulu kararının iptali için Danıştay’a başvurulur. Danıştay, yürütmenin durdurulması istemlerinin tümünü reddeder. Ve 26 Temmuz 1998’de Ford Otosan’ın Kocaeli Fabrikası’nın temel atma töreninde, dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel konuşmasını şu sözlerle tamamlar: “Böyle bir fabrika için gerekirse Çankaya’nın bahçesini veririm.”

Ford tarihinde montaj hakkı alan ilk bayi

BAYİSİ olduğu Ford’un ürünlerini Türkiye’de üretmek için yıllarca uğraşan Vehbi Koç, uzun çabalar sonunda 12 Mayıs 1959’da, ortaklık yerine ‘montaj hakkına sahip bayi” kurulması iznini koparır. O zamanlar Ford’un az da olsa Türkiye’de başka bayileri de var. Ford’un başka hiçbir ülkede uygulamadığı bu formül, bu haktan diğer bayilerin yararlanmasını da içerir. Montaj fabrikasının üreteceği malların yüzde 85’inin Koç Grubu tarafından pazarlanması koşuluyla bu formül uygulanır. İşte bu montaj hakkına sahip bayi, fabrikasının adını Otosan koyar.

İhtilal yüzünden açılış ertelendi

RESMEN 13 Temmuz 1959’da kurulan Otosan’ın, ilk ürettiği araçların tanıtımı da ülkenin içinde bulunduğu koşullardan etkilenir. İstanbul Fabrikası’nın temeli 19 Ekim 1959’da atılan Otosan’ın, ilk ürünü olan F-600 kamyonlarının Haziran 1960’da piyasaya sunulması planlanır. Ancak 27 Mayıs ihtilali gerçekleşir ve yapılması planlanan açılış ertelenir. Daha sonra bu kamyon, 14 Temmuz 1960’da sembolik olarak montaj hattından indirilir, 21 Ağustos 1960’da da sade bir törenle Otosan işletmeye alınır. Bundan tam 21 yıl sonra 27 Ekim 1981’de imzalanan protokol ile Ford, Otosan’ın sermayesinin yüzde 30’una ortak olur. Yüzde 50-50 ortaklık modeline ise 1997 yılında geçilir.
Nilgün KARATAŞ