'İzmir Yangını' gerçeği

İzmir Büyükşehir Belediyesi, son dönemde çokça konuşulan 1922 İzmir Yangını gerçeğini bilimsel belgelerle yeniden gündeme taşıdı. İzmir Büyükşehir Belediyesi Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi’nde gerçekleştirilen panele Prof. Dr. Türkkaya Ataöv, araştırmacı- yazar Mehmet Coral, gazeteci-yazar Yaşar Aksoy, araştırmacı-yazar Mustafa Armağan ve APİKAM Müdürü Yrd. Doç.Dr. Oktay Gökdemir konuşmacı olarak katıldı.

Yangını bütün yönleriyle ele alan “1922 İzmir Yangını – Belgeler, Gerçekler” başlıklı panelde konuşan Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi Müdürü Yrd.Doç.Dr. Oktay Gökdemir, sözkonusu yangının Türkler tarafından çıkartıldığını dair iddiaların asılsız olduğunu belirtti. Gökdemir, Batı kamuoyu ve Türkiye’de spekülasyonlara neden olmuş bu iddianın Batı için anlamlı olabileceğini ancak Türkiye’de bazı köşe yazarları başta olmak üzere bir takım kişilerce savunulmasının üzücü olduğunu dile getirdi. Gökdemir, “Bu malum kişilerin tek dayanağı Falih Rıfkı Atay’ın ‘Çankaya’ isimli kitabıdır. Ben kendilerine yine aynı yazarın ‘Babanız Atatürk’ isimli kitabından Ermenilerin kenti tutuşturduğuna ilişkin bazı notları da e-mail olarak gönderdim. Ama onlar bunları yok sayarak, yazılarını aynı çerçevede yazmayı sürdürüyorlar” dedi.

İzmir yangınının anlatıldığı “Ateşin Gelini” adlı kitabın araştırmacı yazarı Mehmet Coral, İzmir yangının 13 Eylül 1922’de öğleden sonra 14.00’te çıktığını hatırlattı. Fransız kaynaklarından örnekler sunan Coral, Türkler’in İzmir’e girişinin ardından Yunanlıların kaçmaya başladıklarını belirterek, “Yunanlılar, Büyük Zafer’le birlikte Sakarya’dan beri başlattıkları önlerine geleni yakma olayını diğer kentlerden sonra İzmir’de de sürdürdüler. Dönemin itfaiye teşkilatı olan pompacıların müdürü Avusturya-Macaristan asıllı Paul Greskoviç kendi anılarını yazdığı kitabında, Türk askerlerinin kente girdikten sonra inzibatı sağlamak için çalıştıklarını ancak direnişe geçen Yunanlıların onlara ateş ettiklerini yazıyor. Greskoviç, İzmir’deki zenginliğin %92’sinin Ermeni, Rum ve Levanten ailelere mensup kişilere ait olduğunu, yangın gibi maddi zarar durumunda sigorta parasının kendi kaynaklarından çıkacağını bildiklerini aktarıyor” dedi. Araştırmacı yazar Mehmet Coral, petrol, barut gibi yanıcı maddelerin tetiklediği yangının, çıkan imbat ve rüzgarın ani yön değiştirmeleriyle büyük bir felakete yol açtığını söyledi. Coral, bazı yabancı gözlemci kaynakların göre İzmir’in beşte dördünü kül eden büyük yangının Yunan ordusu içinde yer alan ‘Kara Tümenler’ adı verilen yakma tümeni tarafından gerçekleştirildiğine işaret ettiğini söyledi.

İzmir yangını üzerine Amerikan arşivlerinde ilk çalışmayı yapan Prof. Dr. Türkkaya Ataöv ise, Amerika Birleşik Devletleri’nde uzun süre araştırmalar yaptığını belirterek, oradan topladığı bazı belge ve arşiv niteliğindeki dökümanları dinleyenlerle paylaştı. Ataöv, “Yıllar önce, Washington’de yer alan Kongre Kütüphanesi’nde yaptığım araştırma sonucunda mühendis Mark O.Prentiss’e ait bir rapora ulaştım. Rapor, İzmir’i Türkler’in yakmasının bir anlamı olmadığını vurgulayarak, iddiaların aksini ispatlıyor. ABD Kongre Kütüphanesi Amiral Bristol Kağıtları Koleksiyonu’nda yer alan raporu, dönemin Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı’na götürmüş ancak kamuoyuyla paylaşma izni alamamıştım. Uzun zaman sonra, bir gazetede yayınlanan rapordan alıntılar, Türkler’in İzmir’e zaten sahip olduklarını ve böyle bir şeyi yapmalarının mantık dışı olduğunu açıkça ortaya koyuyor” diye konuştu.

İzmir Büyükşehir Belediyesi, ayrıca İzmir yangını ile ilgili arşivinde bulunan somut belge ve fotoğrafları da düzenleyen kitap için çalışmalarını sürdürüyor. Tarihi belge niteliği taşıyacak olan kitap, Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı’ndan yayımlanacak. Yangın hakkındaki tarihi gerçekleri ulusal ve uluslararası kamuoyuna sunmayı hedefleyen kitapta, Batılı gazetecilerinin yorumları, haberleri, fotoğraflar ve raporları yer alacak.

Fotoğrafaltı 1: soldan sağa: Prof. Dr. Türkkaya Ataöv, Yaşar Aksoy, Yrd. Doç.Dr. Oktay Gökdemir, Mustafa Armağan, Mehmet Coral.