Hemen sinirlenmeyin; sakin olun ama!..

Durumu biraz daha özele indirgeyin; kendiniz veya ailenizden kaç kişi olur olmaz yere sinirleniyor, bağırıyor, çağırıyor?

Karşısınızdaki kişinin hal ve davranışlarına tahammül edemiyorsunuz ve sonucunda üzülseniz dahi ani tepkiler veriyorsunuz... Bağırıyorsunuz, kötü sözler sarfediyorsunuz, belki de şiddete başvuruyorsunuz... Bir şekilde öfkenize yenilip, rahatlamak istiyorsunuz ancak çevrenizdekilere zarar veriyorsunuz...
Veya tam tersi; sakin görünmeye çalışıp, kızgınlığınızı içinizde bir volkana dönüştürüyorsunuz...

Bir hatırlayın, en son ne zaman bu saydıklarımızdan birini yaşadınız?
Dün akşamki maçta, bu sabah işe gelirken cebelleştiğiniz o akmayan trafikte, pazartesi sendromunu eşliğinde yaptığınız müşteri görüşmesinde, defalarca anlattığınız halde yanlış giden bir projede... Kaç kez?

Çoğu durumda sakin kalmak elde değil, özellikle şu zor günümüz koşullarında... Biliyoruz ama yine de kendi sağlığımız için bir şeyler yapmamız gerek! Peki ama ne?

Davranış Bilimleri Enstitüsü'nden Uzman Psikolog Dilek Doğu, öfke ile başa çıkmanın yollarını anlattı...

Öfke nedir? Bir hastalık mıdır?
Hayır, hastalık değil, duygusal bir tepki. Diğer duygular gibi son derece doğal ve evrensel...

AİLEDEN BİRİ ÖFKELİYSE...
Kişide nasıl ortaya çıkar?
Genetik olduğu zannediliyor. Bir çok davranış gibi, ailede çocuk tarafından taklit edilerek öğreniliyor. Öfkesini saldırganlıkla ifade eden kişi, benzer davranışlar gösteren aile ve yakın çevrede yetişmiş olduğu gözleniyor. "Babam da çok öfkeli", "benim öfkem genetik", "ben bununla baş edemem" gibi yanlış inançlara kapılmayıp bu konuda yardım almak gerekiyor.

UTANMA, ÇEKİNME, DEDİKODU DA ÖFKEDİR
Hangi yaş ve meslek gruplarında daha çok gözleniyor?
Her yaş ve meslek grubunda görülüyor. Çünkü korku, sevgi, pişmanlık, suçluluk, aşk gibi insana has bir duygu... Utanma, çekingenlik, dedikodu gibi davranışlar da öfkenin farklı ifade etme şekilleri...

Kişinin öfkeye yatkınlığı nasıl anlaşılır?
Öfke; bilişsel, duygusal ve davranışsal boyutları olan, yoğunluğu, süresi ve sıklığı kişiye özgü bir duygu. Bu nedenle kişinin öfkeye olan yatkınlığı, gözlenebilen davranışlarla anlaşılabilir. Saldırganlıkla ifade edilebilen bir davranış biçimi olduğu kadar işbirliğini reddetme, başkalarından uzak durma, sessizlik, unutkanlık, psikosomatik hastalıklar, depresyon ve suçluluk duyguları, kazaya yatkınlık, aşırı alttan alma, çekingen davranma, alınma da öfke belirtileri arasında yer alıyor.

HASTALIKLARA ORTAM HAZIRLIYOR
İlerleyen durumlarda sağlık sorununa yol açar mı?
Uygun yollarla ifade edilemeyen öfke; saldırganlık ve düşmanlık duyguları; kronik kalp ve damar hastalıkları, baş ağrısı, yüksek tansiyon, mide - bağırsak rahatsızlıkları, sigara - alkol - madde bağımlılıkları gibi ciddi sağlık problemleri yaratıyor.

Öfke testi nasıl yapılır? Kişi, öfkeli olduğuna nasıl karar verir?
Öfke stilleri testi; öfkenizi anlamak ve ifade ediş biçiminizi öğrenmek açısından bir fikir verebilir.

Siz öfkenizi nasıl ifade ediyorsunuz?
- Bastırarak mı? (Sakin görünmek ama içten içe kızgınlığı biriktirmek)
- Dışa vurarak mı? (Bağırmak, nesnelere ve kişilere hatta kişinin kendine zarar vermek, şiddet uygulamak)
- Kontrol ederek mi? (Öfkelendiği durumların farkına vararak, bedeninde neler olduğunu gözleyerek, öfkesini nasıl yaşadığını karşısındaki kişiye ifade edebilmek)

Öfkeli insanlar nelerden şikâyetçi olur?
Öfkelerini denetleyemediklerinden ve kendileriyle birlikte başkalarına ve nesnelere de zarar verdiklerinden şikayet ederler.

Öfke kontrolü nasıl yapılır?
Bu konuda yardım alarak, eğitimlere katılarak, farkındalık kazanılarak ya da öfke denetimini öğrenerek...

SİNİRİNİZİ BU ŞEKİLDE YENİN!
Öfkemizi dizginlemenin yöntemleri nelerdir?
Öfke denetimi için öfkelendiğiniz durumda durun ve sakinleşin, bedeninize yoğunlaşın, problemi tanımlayın ve "Beni öfkelendiren nedir?" sorusunu zihninize yönlendirin. Ne düşündüğünüzü, ne hissettiğinizi ve nasıl tepki verdiğinizi fark edin ve gevşeme - rahatlama tekniklerini öğrenerek öfkenizle baş edin.

Özellikle trafikte çok sakin bir insanin bile öfkelendiğini görüyoruz. Bu durum kötü sonuçlar doğurabiliyor. Bunun en aza indirgenmesi için neler yapılabilir?
Trafikte ya da öfkeli olduğumuz her yerde, derin derin nefes alıp verebiliriz. Burnunuzdan nefes alırken içinizden 4'e kadar sayabilir, ağzınızdan nefesinizi verirken de yine içinizden 8'e kadar sayarak, rahatlayabilir, öfkenizle baş edebilirsiniz.

BEDEN VE MİZAH DİLİ ÖNEMLİ
Bazı meslek gruplarında öfkenin daha çok açığa çıktığını görüyoruz. Bunlardan ilk akla gelen sürücüler... Ne gibi önerilerde bulunabilirsiniz?
Kişiye ve öfkenin derecesine göre öfkeyle baş etmek farklılıklar gösterir. Ama genel olarak duygunuzu fark edip, ifade edip mola vererek, "beden dili"ni kullanarak ya da arada mizah dilini de katarak çok kısa zamanda öfkenizi denetleyebilirsiniz.

Öfke kontrolü için ne gibi eğitimler verilebilir?
Bu konudaki eğitimler; beceri eğitimine dayalı teknikler ve bilişsel teknikler olarak iki büyük başlık altında toplanabilir.

TRAFİKTE NE YAPACAKSINIZ?
Peki trafikte öfke kriziyle nasıl başa çıkılır?
Öfkeyle baş etmede, öfkeyi tanımak ve alınan eğitimler çok işe yarar. Ayrıca, başkalarından uzak durma, işbilirliğini reddetme, sessizlik, unutkanlık, psikosomatik hastalıklar, depresyon ve suçluluk duyguları, kazaya yatkınlık, aşırı alttan alma, çekingen davranma, güceniklik de öfkenin dolaylı yollardan ifadesini içeren belirtilerdir.

Öfke, ne kadar bir zaman sonra yerini rahatlamaya bırakır?
Şayet;
- Öfkem var ,
- Öfke doğal ve evrensel bir duygudur,
- Öfkemi sağlıklı ifade etmeyi biliyorum diyebilirseniz, bu konuda egzersizler yaptıysanız çok kısa zamanda yatışır ve rahatlarsınız.

ÖFKE VE PANİK ATAK
Çoğu zaman panik atak ile karıştırılıyor. İkisi arasında ne gibi farklılıklar var? Trafik, panik atak hastaları için de tehlikeli öyle değil mi?
Öfke, sağlıklı, doğal ve evrensel bir duygu. Panik atak ise nevroz grubu hastalıkları içinde yer alan sağlıksız bir durum. Her ikisinde de fizyolojik belirtiler gözlenir. Öfke denetimi öğrenilebilir, panik atak tedavi edilebilir. Özellikle psikoterapi ve EMDR yöntemi, panik atak tedavisinde etkendir.

Trafik yoğunluğu, öfkeli ve panik ataklı kişiler için de tetikleyici rol oynar ve atakları artırabilir. Trafik eğitiminde, öfke denetimi eğitiminin de sürücülere veriliyor olması kazaları, kavgaları ve zararları büyük ölçüde azaltacaktır.